Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, ale nie kosztem stabilizacji cen.

W świetle ustawy o NBP do zadań tego banku należy:
- organizowanie rozliczeń
- prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi
- prowadzenie działalności w granicach określonych ustawami
- prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa
- regulowanie płynności finansowej banków i ich refinansowanie
- kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego
- opracowanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansu należności i zobowiązań zagranicznych państwa
- wykonywanie innych zadań określonych ustawami
- ustalanie i realizowanie polityki pieniężnej - powinno następować we współdziałaniu z Radą Ministrów
- wyłączne prawo emisji znaków pieniężnych RP.

Będąc bankiem państwa do NBP należy również:
- współudział w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa oraz sporządzaniu prognoz, analiz i ocen jej urzeczywistniania wraz z sygnalizowaniem ewentualnych zagrożeń w tym zakresie
- kształtowanie polityki pieniężno-kredytowej
- współudział w kształtowaniu i prowadzeniu polityki dewizowej
- współtworzenie bilansu płatniczego, kształtowaniu polityki kursowej i jej bieżącej realizacji, organizowaniu i prowadzeniu rozliczeń międzybankowych przez izby rozrachunkowe oraz obsłudze kasowo-rozliczeniowej budżetu państwa
- reprezentowanie interesów RP w Międzynarodowym Banku Współpracy Gospodarczej, Międzynarodowym Banku Inwestycyjnym, Banku Światowym i w innych międzynarodowych instytucjach finansowych lub bankowych, których może być członkiem według postanowień ustawy o NBP bank centralny może być udziałowcem lub akcjonariuszem innych osób prawnych, z wyjątkiem prowadzących działalność usługową wyłącznie na rzecz instytucji finansowych i Skarbu Państwa.

Zadaniem NBP jest również prowadzenie rachunków bankowych dla:
- banków
- budżetu Państwa
- Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
- Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowej dla celów przeprowadzania rozliczeń związanych z gromadzeniem środków pieniężnych członków kas oszczędnościowo-kredytowych, udzielaniem im pożyczek i kredytów, przeprowadzaniem na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczeniem przy zawieraniu umów ubezpieczenia
- innych osób prawnych, za zgodą Prezesa NBP

NBP opiniuje projekty aktów normatywnych  z zakresu polityki gospodarczej oraz dotyczących banków i mających znaczenie dla systemu bankowego , jednak nie ma inicjatywy ustawodawczej.

Funkcje NBP:
- jest bankiem państwa – świadczy usługi bankowe na rzecz rządu, zajmuje się obsługą i organizacją państwowych płatności zagranicznych, sprawuje bankową obsługę budżetu państwa, a także świadczy na rzecz organów państwowych usługi depozytowe, rozliczeniowe i konsultingowe; NBP organizuje współpracę z instytucjami zagranicznymi oraz realizuje politykę walutową poprzez ogłaszanie bieżących kursów walut obcych oraz kursów innych wartości dewizowych, gromadzi i zarządza rezerwami dewizowymi oraz podejmuje czynności mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa dewizowego i płynności płatniczej kraju; zajmuje się także doradztwem finansowym na rzecz organów państwa;
- emisyjna – można ją rozpatrywać w dwóch aspektach:
-> w ujęciu węższym – obejmuje ona uprawnienie do emisji znaków pieniężnych, czyli wprowadzania i wycofywania z obiegu prawnych środków płatniczych,
-> w ujęciu szerszym – utożsamiana jest z kompetencją do regulowania ilości pieniądza w obiegu, odpowiednio do sumy cen wolumenu towarów i usług znajdujących się w danym okresie na rynku, oraz wskaźnika szybkości obiegu pieniądza. Bank centralny nie tylko wprowadza i wycofuje z obiegu znaki pieniężne, ale przede wszystkim planuje i realizuje – w imieniu i na rzecz państwa – politykę pieniężną, czyli tę część polityki gospodarczej, której bezpośredni cel stanowi niedopuszczenie do deprecjacji pieniądza,
- regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie,
- kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego,
- opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego państwa.