Regulamin bankowy – charakter prawny

Postanowienia ogólnych warunków umów oraz regulaminów są dla stron wiążące, o ile strony w umowie nie ustalą odmiennie swych praw i obowiązków. Regulamin stanowi wzorzec normatywny regulujący warunki zawierania umów z bankiem.  Regulamin bankowy należy do umownych źródeł prawa (lex contractus). Ustawa – Prawo bankowe upoważnia banko do wydawania regulaminów w zakresie ich działalności, ale nie nakłada na nie obowiązku w tym przedmiocie. Bank może skorzystać z upoważnienia do wydania regulaminu (ogólnych warunków umów).

Możliwość wyboru w kwestii wydania regulaminu (ogólnych warunków umów) należy wyłącznie do zainteresowanego banku. Gdy bank wydaje regulaminy i określa w nich warunki prowadzenia rachunków bankowych, warunki udzielanych kredytów itp., wówczas możliwa staje się poprawna organizacja stosunków z klientami, stosowanie przez poszczególnych pracowników wcześniej przygotowanych, jednolitych i prawidłowych wzorców umownych. Regulamin uzupełnia postanowienia umowy w zakresie, w jakim nie są one sprzeczne z brzmieniem umowy, odnosi się on wyłącznie do sfery stosunków między bankiem a jego klientem. Regulamin nie ma charakteru normatywnego (nie jest aktem wykonawczym do ustawy – Prawo bankowe) i nie wiąże stron umowy w taki sposób, jak to czyni norma prawna.

Niezbędne jest prawidłowe doręczenie klientowi treści wydanego regulaminu. Konieczne jest faktyczne doręczenie, nie zaś tylko stworzenie klientowi takich warunków, w których z łatwością będzie mógł się dowiedzieć o treści wydanego przez profesjonalistę regulaminu. Klientowi przysługuje dodatkowe uprawnienie do wypowiedzenia umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia, który zazwyczaj określany jest przez strony umowy już w chwili jej zawarcia. Jeśli klient z tego uprawnienia nie skorzysta, przyjmuje się, że w ten „milczący” sposób wyraził on zgodę na dalsze trwanie łączącego go z bankiem stosunku prawnego o treści wyznaczonej przez nowy regulamin. Regulaminy obejmują normy indywidualne i konkretne tworzone „prywatnie”, które swoją moc wiążącą uzyskują jedynie na podstawie zgodnej woli obydwu stron.

Zgodnie z art. 109 pr. bankowego banki w zakresie działalności mogą wydawać ogólne warunki umów lub regulaminy. Postanowienia regulaminowe są dla stron wiążące, o ile strony w umowie nie ustalą odmiennie swych praw i obowiązków. Uprawnienie do wydawania regulaminów nie zostało ex lege powiązane jedynie z wykonywaniem czynności bankowych. Zgodnie z art. 109 ust.1 pkt  4 pr. bankowego mogą one także określać warunki wykonywania „innych czynności usługowych banku”. Regulamin zawiera wzorzec normatywny regulujący warunki zawierania umów z bankiem.

Regulaminy bankowe wydawane są przez centrale bankowe poszczególnych banków. Pod względem przedmiotowym dotyczą dwóch grup zagadnień:
- ustalania reguł organizacyjnych funkcjonowania banku i w tym znaczeniu i w tym znaczeniu regulaminy są wewnętrznymi aktami organizacyjnymi przeznaczonymi do użytku służbowego  
- zagadnienia związane z czynnościami bankowymi oraz warunkami i trybem ich wykonywania w stosunkach z klientami banku. Ten akt stanowi o ogólnych warunkach umów z bankiem i niejako wyraża jego ofertę pod adresem klientów.

Regulamin bankowy należy do umownych źródeł prawa. Ustawa Prawo bankowe upoważnia banki do wydawania regulaminów w zakresie ich działalności. Bank regulaminu może nie wydać jak nie chce. Niemniej jednak uważa się za pożądane aby bank wydał regulamin ponieważ określa w ten sposób warunki usług gdyż to ułatwia kontakt z klientami, powoduje że do wszystkich stosuje się jednolite wzorce umowne, zanika również niebezpieczeństwo pominięcia jakiś w kwestii w umowie. Regulamin musi odpowiadać pewnym warunkom ogólnym. Jego postanowienia nie mogą być sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego oraz właściwością stosunku prawnego, którego dotyczą.

Regulamin uzupełnia postanowienia umowy w zakresie, w jakim nie są one sprzeczne z brzmieniem umowy, odnosi się wyłącznie do sfery stosunków między bankiem a jego klientem. Regulamin nie ma charakteru normatywnego. Przesłanki które muszą być spełnione aby drugą stronę wiązał regulamin wydany w trakcie trwania stosunku prawnego o charakterze ciągłym ulegają zaostrzeniu, owo związanie zostaje uzależnione od spełnienia określonych warunków art. 384 i 384 (1) k.c. Wiążą one stronę tylko wtedy kiedy zostały zachowane przepisy art.384 k.c. a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia (dot. zarówno nowego regulaminu jak i zmienionego). Po tym terminie przyjmuje się milczącą zgodę.

Polskie prawo bankowe 1997 roku stanowi, że bank w zakresie swojej działalności może wydawać zarówno ogólne warunki umów jak i regulaminy określające:
- warunki otwierania i prowadzenia rachunków bankowych
- rodzaje udzielonych kredytów oraz warunki umów kredytu i umów pożyczki
- warunki udostępniania skrytek sejfowych
- warunki wykonywania innych czynności usługowych banku

Najważniejsze jest prawidłowe doręczenia klientowi treści wydanego regulaminu - konieczne jest do tego celu faktyczne doręczenie. Normy określone w regulaminach bankowych nie mogą być zaliczane do norm powszechnie obowiązującego prawa. Regulaminy nie mogą zawierać niedozwolonych klauzul umownych. Tendencją najnowszego orzecznictwa sądów w zakresie treści regulaminów bankowych jest w pierwszej kolejności ochrona klientów banków jako strony słabszej w stosunkach z bankami.

Art. 109 prawa bankowego: Bank w zakresie swojej działalności może wydawać ogólne warunki umów lub regulaminy określające:
1) warunki otwierania i prowadzenia rachunków bankowych
2) rodzaje udzielanych kredytów oraz warunki umów kredytu i umów pożyczki
3) warunki udostępniania skrytek sejmowych
4) warunki wykonywania innych czynności usługowych banku

Postanowienia ogólnych warunków umów oraz regulaminów są dla stron wiążące, o ile strony w umowie nie ustalą odmiennie swych praw i obowiązków. Dominuje zatem treść umowy. Regulamin i ogólne warunki nie mają charakteru normatywnego. Regulaminy oraz ogólne warunki umów zwykle zawierają postanowienia regulujące tryb postępowania prowadzącego do zawarcia umowy. Uregulowane także zostały wydawane przez banki wzorce umowne. Określają one mniej lub bardziej szczegółowo warunki umów proponowane przez bank. Są to po prostu bankowe formularze.

Ustawa zastrzega dla niektórych czynności bankowych formę pisemną (umowa rachunku bankowego, umowa kredytu). W praktyce bankowej formę pisemną zachowuje się najczęściej w ten sposób, że oświadczenia woli obu stron zostają złożone na tym samym dokumencie. Strony otrzymują egzemplarze tego dokumentu. Oświadczenia woli składane w związku z dokonywaniem czynności bankowych mogą zostać wyrażone za pomocą elektronicznych nośników informacji. Związane z czynnościami bankowymi dokumenty mogą być sporządzane za pomocą elektronicznych nośników informacji, jeżeli dokumenty te zostaną w sposób należyty utrwalone i zabezpieczone – ustawa o podpisie elektronicznym. Przy braku zastrzeżenia rygoru nieważności nie zachowanie formy pisemnej nie powoduje nieważności ustnej umowy, jednakże naraża to strony na trudności dowodowe.